Wielkie powody do radości dla tej grupy. Otrzymają wysokie świadczenia, ulgi komunikacyjne oraz szereg innych uprawnień. Decyzja zapadła jednogłośnie

Kim według prawa jest działacz opozycji antykomunistycznej?

Zgodnie z obowiązującą ustawą z 20 marca 2015 r., za działacza opozycji antykomunistycznej uznaje się osobę, która w okresie od 1 stycznia 1956 r. do 4 czerwca 1989 r., przez co najmniej 12 miesięcy, prowadziła działalność zagrożoną odpowiedzialnością karną. Jej celem było odzyskanie przez Polskę niepodległości i suwerenności lub walka o poszanowanie politycznych praw człowieka.

Działalność ta musiała mieć miejsce w strukturach zorganizowanych lub we współpracy z nimi. Do tego okresu nie wlicza się jednak aktywności prowadzonej w ramach niezależnego ruchu związkowego lub studenckiego w okresie od 31 sierpnia 1980 r. do 12 grudnia 1981 r.

Kto może być uznany za osobę represjonowaną?

Status osoby represjonowanej z powodów politycznych przysługuje osobie, która w latach 1956–1990 doświadczyła represji, takich jak:

• osadzenie w więzieniu lub ośrodku odosobnienia,
• przymusowe powołanie do zasadniczej służby wojskowej z przyczyn politycznych,
• uczestnictwo w manifestacjach wolnościowych zakończonych represjami – m.in. inwigilacją, uszkodzeniem ciała, utratą pracy, relegowaniem z uczelni, zakazem publikacji,
• bycie poszukiwaną listem gończym, oskarżoną lub skazaną za działalność antykomunistyczną.

Wymogi formalne i ograniczenia w uzyskaniu statusu działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej

Z możliwości uzyskania powyższego statusu wykluczone są osoby współpracujące z organami bezpieczeństwa państwa – chyba że wykażą, iż jeszcze przed 31 lipca 1990 r., bez wiedzy przełożonych, rzeczywiście wspierały opozycję. Warunkiem jest również brak dokumentów Instytutu Pamięci Narodowej wskazujących na udział w działaniach tajnego informatora lub pomocnika operacyjnego.

Jak uzyskać status działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej?

Status osoby uprawnionej przyznawany jest w drodze decyzji administracyjnej, którą wydaje Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, na podstawie stwierdzenia Prezesa IPN. Wniosek może złożyć sam zainteresowany, jego wdowa lub wdowiec, a także członek rodziny po zmarłym działaczu lub osobie represjonowanej.

Problem nieletnich - represjonowanych w PRL

Osobnym, bolesnym tematem są ci, którzy represji doświadczyli jako dzieci. Niektóre osoby, które jako nieletni angażowały się w działalność opozycyjną, nie spełniają obecnie wymogów formalnych do uzyskania powyższego statusu – właśnie ze względu na wiek w chwili represji.

Przykładem jest przypadek obywatela, który został uznany za działacza opozycji, lecz odmówiono mu statusu osoby represjonowanej, ponieważ zastosowane wobec niego środki wychowawcze miały miejsce przed ukończeniem przez niego 17. roku życia. Gdyby był pełnoletni, jego czyny byłyby zagrożone karą więzienia – i wtedy spełniałby wymogi ustawy.

Sprawą zajął się Rzecznik Praw Obywatelskich. W wystąpieniu do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej wskazał, że środki wychowawcze stosowane wobec dzieci były realną represją, skutkującą poważnymi ograniczeniami życiowymi i edukacyjnymi. RPO podkreślił, że różnicowanie sytuacji obywateli ze względu na wiek w chwili represji narusza konstytucyjną zasadę równości.

Działania legislacyjne Senatu - zgodne ze stanowiskiem RPO

Senat, jako pierwsza izba parlamentu, zdecydował się zająć tym problemem. 12 marca i 8 kwietnia 2025 r. odbyły się posiedzenia senackiej Komisji Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej. Z inicjatywy przewodniczącej Janiny Sagatowskiej jednogłośnie przyjęto projekt nowelizacji ustawy. Teraz projekt trafi do Sejmu.

Nowy krąg uprawnionych do świadczeń wynikających z ustawy

Najważniejsza zmiana dotyczy art. 3 pkt 4 ustawy. Po nowelizacji za osobę represjonowaną będzie mogła zostać uznana także osoba, wobec której – w związku z działalnością opozycyjną – sąd rodzinny lub dla nieletnich zastosował środek wychowawczy lub poprawczy. Ustawa ma wejść w życie w terminie 14 dni od jej ogłoszenia.

Jakie świadczenia przysługują osobom uprawnionym?

1. Świadczenie pieniężne

Osoby uprawnione otrzymują comiesięczne świadczenie w wysokości najniższej emerytury – obecnie 1878,91 zł (stan na 1 marca 2025 r.). Świadczenie to jest zwolnione z podatku dochodowego.

2. Pomoc pieniężna

Jednorazowa – m.in. na zakup wyrobów medycznych (do 350% najniższej emerytury) lub dostosowanie mieszkania (do 450%).

Okresowa – w wysokości do 100% najniższej emerytury, przyznawana maksymalnie na 6 miesięcy, nie częściej niż raz na 12 miesięcy.

Pomoc ta przysługuje osobom, których dochód nie przekracza:

• 220% najniższej emerytury – w przypadku osoby samotnej,
• 150% – na członka rodziny.

3. Świadczenie wyrównawcze

Przysługuje osobom, których emerytura lub renta jest niższa niż 3046,29 zł. Wypłacana jest różnica między tą kwotą a faktycznym świadczeniem.

4. Inne uprawnienia

Pierwszeństwo w uzyskaniu miejsca w domu pomocy społecznej.

Dodatkowy urlop wypoczynkowy – 5 dni rocznie (dla osób, którym przysługuje nie więcej niż 26 dni).

51% ulgi na przejazdy publicznym transportem zbiorowym krajowym.

Dalszy ciąg materiału pod wideo